نگاهی به وضعیت زبان مادری در ایران

بر اساس نظر زبان شناسان، زبان به عنوان بخشی از هویت هر فرد در نظر گرفته می شود. چراکه، قبل از آنکه فرد نقشی در انتخاب آن داشته باشد آن را در اختیار دارد. انسان در همه لحظات زندگی خود با کمک زبان مادری حرف می زند، می نویسد و فکر می کند. از سوی دیگر، زبان مادری بخشی از هویت فرهنگی هر شخصی است که حس مشترک بودن با دیگران را به او می دهد.

دیدگاه های مختلف پیرامون زبان مادری

یک زبان شناس در گفتگو با سیناپرس پیرامون زبان مادری گفت: دو دیدگاه نسبت به زبان مادری وجود دارد. نگاه نخست این است که زبان مادری، زبانی است که هر فردی در کودکی آن را فرا می گیرد، توجه داشته باشید که بحث آموزش مطرح نیست.

کوروش علیانی ادامه داد: زبان مادری از همان آغاز در ناخودآگاه شناختی  افراد قرار می گیرد. به گونه ای حتی به آن زبان خواب می بیند و حتی هنگام غر زدن در مواقعی در ناخودآگاهش به زبان مادری خود حرف می زند.

وی افزود: دیدگاه دیگر یک دیدگاه فرهنگی است به این معنا که کودکی که پدر و مادرش ایرانی هستند باید زبان فارسی بلد باشد. کودکی که در یمن متولد می شود باید زبان عربی بلد باشد و…

علیانی تصریح کرد: دومی موضوع مربوط به سیاستگذاری کشورها می شود. به این معنا که کشوری تصمیم می گیرد زبان مادری تنها زبان رسمی کشورش باشد. کشوری ممکن است تصمیم بگیرد چند زبان رسمی داشته باشد و کشوری هم یک زبان رسمی برای خود مشخص می کند، اما زبان های دیگری که در آن کشور صحبت می شود هم به رسمیت شناخته شود.

وی عنوان کرد: در کشور ما وضعیتی مشابه وضعیت سوم حاکم است. به عنوان مثال علیرغم اینکه زبان مادری کشورمان فارسی است. اما هنگامی که با ترک ها هم مواجه می شویم، مجالی به آنها می دهیم. اما اسم آن را به لهجه شیرین آذری تغییر می دهیم.

علیانی تاکید کرد: این در حالیست که نه لهجه ها طعمی دارند و نه ترکی لهجه است و نه آذری است. این گویشی از زبان ترکی است که در ایران از آن استفاده می شود. در مورد عرب ها ماجرا متفاوت است به این معنا که از آنها تحت عنوان عرب زبان های ایران یاد می کنیم.

وی اظهار کرد: گویا ژن این افراد سنجیده شده و مشخص شده از نظر ژنتیکی هیچ کدام عرب نیستند و فقط زبانشان چرخیده است. اینها یکسری مسائل سیاستگذاری است. به این معنا که کشور به این نتیجه می رسد که اگر زبان رسمی کشور را یکسان تلقی نکند، ممکن است دچار گسست های قومی شود. از این رو، فشارهایی برای محدود کردن زبان های دیگر ایجاد می کند.

عملکرد رسانه ها در رابطه با زبان مادری

علیانی با بیان اینکه این موضوع به سیاستگذاری ها و مسائل ژئوپولتیک کشورها بستگی دارد، گفت: در کشور ما موضوع ناراحت کننده ای که وجود دارد این است که رسانه های ما زبان های محلی و فرهنگ های مربوط به آن را با هدف خدمت به زبان مادری تحقیر می کنند.

این کارشناس ریشه این معضل را مربوط به فرهنگ کشورمان دانست و گفت: سیاستگذاری های فرهنگی که دست کم از زمان رضاشاه آغاز شده و آثار آن هم اکنون قابل مشاهده است. در برخی اسناد نیمه رسمی آن زمان، موجود است که افرادی که به زبان غیر فارسی صحبت می کردند حتی گاهی وحشی نامیده می شدند.

وی عنوان کرد: این در حالیست که به رسمیت شناختن زبان های دیگر می تواند به گونه ای باشد که به زبان مادری آن کشور لطمه ای وارد نکند و امکان سواستفاده از این شکاف ها ایجاد نشود.

با توجه به مباحث گفته شده سوالی که در اینجا پیش می آید این است که چرا امروزه، زبان مادری در عصر ارتباطات جهانی مهم است؟

امروزه، زبان مادری علاوه بر اینکه اشتیاق ما را برمی انگیزد، به عنوان یکی از مقوله های مناقشه ملیت و قومیت، یکی از مسائل مهم پیش روست.

زبان مادری به این دلیل اهمیت دارد که هر فرد به عنوان یک انسان از آن سخن می گوید. به بیان دیگر، انسان به عنوان موجودی تاریخی خود را از دریچه زبان در موقعیت مکانی و زمانی باز می‌شناسد، در آن ساکن شده و در ادامه راهی به سوی آینده باز می‌کند.‌